Ұлттық құрылтайдың қызметі (жалпы ақпарат)2
Ұлттық құрылтай құрылуының қысқаша тарихы4
Ұлттық құрылтай жұмысының негізгі форматтары6
Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысы9
Ұлттық құрылтай жұмысының қорытындысы11
Ұлттық құрылтайдың қызметі(жалпы ақпарат)
1. Мемлекет басшының бастамасымен 2022 жылы құрылған Ұлттық құрылтай қоғамдық консолидацияны дамытатын маңызды алаңғаайналды. Құрылтай дәстүрінің қайта жаңғыруы халықтың ерік-жігерін біріктіріп, мемлекеттік маңызы бар өзекті мәселелерді шешуді көздейді.Құрылтайдың жыл сайынғы жиынына тікелей төрағалық ететін Президент Қ.К. Тоқаев оның бірлік пен ұлттық құндылықтарды нығайтудағы рөлін ерекше атап өтеді.
2. Ұлттық құрылтай Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы консультативтік-кеңесші орган ретінде елдегі қоғамдық консолидацияны одан әрі нығайтуды көздейтін ұсыныстар мен стратегияларды әзірлеуде шешуші рөл атқарады. Ұлттық құрылтай өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, заңдарын, Қазақстан Республикасы Президентінің актілерін және өзге де нормативтік құқықтық актілерді басшылыққа алады.
3. Ұлттық Құрылтайдың басты мақсаты – қоғамдық консолидацияны одан әрі дамыту үшін идеялар мен қадамдарды тұжырымдау.
4. Ұлттық құрылтай ел тұрғындарының кең ауқымды пікірі мен көзқарасы тоғысатын негізгі ұлттық диалог алаңына айналды. Бұл Президенттің жоспарына сәйкес мемлекет пен халық арасындағы байланысты нығайтып, Қазақстанның даму жолында нәтижелі деөзара тиімді ынтымақтастыққа септігін тигізеді.
5. Ұлттық құрылтайдың ерекшелігі – әр өңірден, әртүрлі саладан жиналған құрамы. Онда ғылым, білім, медицина, мәдениет, спорт саласының мамандары, бұқаралық ақпарат құралдары саласының өкілдері, еңбек және құқық қорғау саласында жұмыс істейтін үкіметтік емес ұйымдардың мүшелері, сондай-ақ қоғам белсенділерімен жастар қозғалысының жетекшілері бар. Бұл халық демократиясы мен жасампаз плюрализмнің үлгісі ретінде қоғамның кең ауқымды пікірі мен мүддесін ескеруге мүмкіндік береді.
6. Ұлттық құрылтайдың алғашқы құрамында жүзден аса адам болды. Құрам ротация жүйесінің арқасында мерзімді түрде жаңартылып отырады. Бұл жұмыстың динамикасын сақтауға, қоғамның жаңа өкілдерін тартуға және әртүрлі пікірлерді ескеруге мүмкіндік береді. Бұл тәсіл талқыланатын мәселелердің ауқымын кеңейтіп, қоғамдық мүдденің барлық бағытын есепке алуға сеп болады.
7. Ұлттық құрылтай тиімді жұмыс істеуі үшін оның қызметін кеңейтуге және өзара іс-қимылдың жаңа тәсілдерін енгізуге ықпал ететін жұмыс отырыстары өткізіледі. Жұмыс топтары аймақтардағы жиынға белсене қатысып, қоғамның түрлі салаларымен байланысын нығайтады. Бұл азаматтық күн тәртібін шешім қабылдау процесіне тереңірек енгізуге мүмкіндік береді.
8. Ұлттық құрылтай мемлекеттің ашықтық, инклюзия және сындарлы қарым-қатынас қағидаттарына адалдығын білдіреді. Бұл – қоғамдық келісімдінығайтуды, ұлттық мүддені қолдауды және әлеуетті одан әрі арттыру үшін тұрақты платформа құруды көздейтін маңызды қадам.
9. Құрылтай отырыстарында ұлттық және жаһандық сын-қатерлерді көрсететін мәселелер: әлеуметтік әділеттілік, экономикалық даму, білім, мәдениет, тарих, қоғамдық және ұлттық қауіпсіздік мәселелері талқыланады. Бұл пікірталастар ағымдағы үрдістерді қамтып қана қоймай, сонымен қатар азаматтардың мемлекеттік институттарға сенімін нығайтып, Қазақстанның ұзақ мерзімді дамуын негізге ала отырып, жаңғырудың жаңа бағыттарын нақтылайды.
10. Ұлттық құрылтайдың басты миссиясы – қоғамның өзекті мәселелерін анықтап, талқылау ғана емес, оларға жүйелі шешуге сарапшылар қауымын жұмылдыру. Азаматтық институттардың, мемлекеттік құрылымдардың және қоғамдық бірлестіктердіңинтеграциясы ортақ мақсат – азаматтардың құқықтарын қорғауды және қауіпсіздік пен әлеуметтік игілікті қамтамасыз етуді көздейтінбастамаларды әзірлеуге, жүзеге асыруға бағытталады.
11. Ұлттық құрылтайдың негізгі қағидаты – мемлекеттік билік пен азаматтық қоғам арасында әріптестік қарым-қатынас құру. Саяси жүйені жаңғырту тарихы тек осы екі субъектінің тығыз ынтымақтастығы арқылы тұрақты даму болатынын көрсетті. Мемлекет экономиканың ілгерілеуі үшін жағдай жасауға, реформаларды жүзеге асыруға, халықты әлеуметтік қорғауға және қоғамдық тәртіпті сақтауға жауапты, бұл икемділікті, диалог ашықтығын және қоғамдық пікірді ескеруді талап етеді.
12. Түркістанда өткен екінші отырыстан бастап секцияларға бөлінетін жұмыс форматы іске қосылды. Қазіргі таңда Ұлттық құрылтай аясында 4 жұмыс секциясы жұмыс істейді: «Азаматтық қоғам», «Мәдениет. Өнер. Руханият», «Білім және ғылым», «Әлеуметтік-экономикалық және аймақтық даму». Секциялар Ұлттық құрылтай мүшелері өз бастамаларын әріптестерімен және мүдделі мемлекеттік орган өкілдерімен тікелей талқылай алатын айтарлықтай нәтижелі форматта өтеді.
Ұлттық құрылтай құрылуының қысқаша тарихы
1. Мемлекет басшысы 2019 жылы, қызметінекіріскеннен кейін, «Еститін мемлекет» тұжырымдамасын тиімді іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағыҰлттық қоғамдық сенім кеңесі (ҰҚСК) құрылатынын хабарлады, оның мақсаты билік пен халықарасындағы диалогті нығайту болды.
2. ҰҚСК басқару жүйесіндегі құзыреттерді теңгерімді сақтай отырып бөлуді көздейтін саяси реформалардыәзірлеуде маңызды рөл атқарды. Оның құрамынабелгілі саясаткерлер, сарапшылар және қоғамқайраткерлері, атап айтқанда, М. Әбенов, Р.Ошақбаев, Д. Әшімбаев, А. Чеботарев, М. Шибутов, Г. Илеуова, А. Сарым және т.б. кірді. Осылайша, ҰҚСК – маңызды шешімдерді қабылдауға азаматтық қоғамның белсенді қатысуына негізделген мемлекеттік саясаттың жаңа үлгісі болды.
3. ҰҚСК қызметі аясында азаматтардың құқығы мен еркіндігін нығайтуға, саяси бәсекелестікті күшейтуге және Парламенттің рөлін арттыруға бағытталған негізгі саяси бастамалар жүзеге асырылды. Қабылданған шараларға митингі өткізу, саясипартиялардың қызметін реттеу және парламенттік оппозицияға кепілдікті арттыру жөніндегі заңнамаларға өзгеріс енгізу жатады. Бұл реформалар Қазақстанның саяси жүйесін демократияландырудың маңызды қадамы болды, қоғам мүддесін неғұрлым толық көрсетуге, биліктің ашықтығын арттыруға және оның азаматтар алдындағы жауапкершілігін күшейтуге ықпал етті.
4. ҰҚСК бастамасы аясында саяси реформалардың бірінші топтамасы (2019 жылғы 20 желтоқсанда Ұлттық кеңестің екінші отырысында Мемлекет басшысы ұсынған) саяси жиындар, сайлаулар, саяси партиялар мен парламенттік қызмет саласындағы заңнаманы жетілдіру шараларын қамтыды. Бұл өзгерістер демократиялық институттарды нығайтуға, азаматтардың мемлекет ісіне белсенді араласуы үшін саяси кеңістікті кеңейтуге және қабылданған шешімдердің заңдылығын арттыруға бағытталған.
5. Реформалардың екінші топтамасы Президенттің 2020 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында жариялаған «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Конституциялық заңына енгізілген өзгерістерді қамтиды. Айтулы бастамалардың бірі – аудандық маңызы бар қала, ауыл, кент және ауылдық округ әкімдерін сайлауды енгізу. Бұл қадам жергілікті деңгейде саяси белсенділікті арттырып қана қоймай, партия кандидаттарынан бөлек, жергілікті жерлерде қолдау тапқан тәуелсіз кандидаттардың да әкім сайлауына түсуіне мүмкіндік берді. Мемлекеттік органдардың қызметіне қоғамдық бақылауды одан әрі күшейту және онлайн петиция институтын дамыту азаматтардың мемлекеттік басқаруға және өзектіқоғамдық мәселелерді шешуге тікелей араласудың маңызын екшейді.
6. Реформалардың үшінші топтамасы 2021 жылғы қаңтардағы Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің сайлауынан кейін тұжырымдалды. Ол саяси демократиялық институттарды, азаматтардың құқықтары мен еркіндігін нығайту бағытында жалғасты. Маңызды өзгерістер қатарына: пропорционалды жүйе бойынша Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаттығына кіру шегін азайту, сайлау бюллетеньдеріне «Барлығына қарсымын» бағанының енгізілуі және жергілікті демократияны нығайтуға ықпал ететін аудан әкімдерін тікелей сайлау жатады. «Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы» арнайы заңның қабылдануы азаматтардың құқықтары мен бостандығын қорғауға кепілдік беретін маңызды қадам болды.
7. Сайлау жүйесінің инклюзивтігін қамтамасыз еткен саяси реформалардың төртінші топтамасы бұрын алға қойылған және жүзеге асырылған бастамалардың жалғасы болды. 2021 жылы партиялық тізімдерді қалыптастыру кезінде әйелдер мен жастарға квота енгізілді. 2023 жылғы сайлауда қолданылған жаңа модель мажоритарлық және пропорционалды жүйелерді біріктіріп, тіркелген жеті партияның алтауының Парламент Мәжілісіне мүше болуына мүмкіндік берді, олардың үшеуі мандатқа алғаш рет ие болды.
8. Президент Қ.К. Тоқаев 2022 жылғы 16 наурыздағы Жолдауында демократияны одан әрі нығайту қажетекенін атап өтіп, орталық мемлекеттік органдарда, жергілікті атқарушы органдар мен квазимемлекеттік секторларда қоғамдық кеңес құру арқылы азаматтық белсенділікті арттыруды ұсынды. Бұл бастаманың шарықтау шегі ҰҚСК мұрагері ретінде Ұлттық құрылтайдың құрылуы болды және ол қоғамдық диалогті жаңа, жоғары деңгейге көтерді. Ұлттық құрылтайды қоғам мен мемлекет дамуының негізгі мәселелері талқыланатын диалог пен шешім шығару алаңы ретінде ұйымдастыру Қазақстанның демократиялық үдерістерді тереңдетуге және қоғамдық келісімді нығайтуға ұмтылысын көрсетеді.
9. 2022 жылғы 16 маусым Қазақстан тарихындағы айтулы күн болды – жаңадан құрылған Ұлытауоблысында Ұлттық құрылтайдың алғашқы отырысы өтті.
10. 2023 жылы Түркістанда өткен Ұлттық құрылтайдың екінші отырысы «Әділетті Қазақстан – Адал азамат» тақырыбына арналды.
11. Ұлттық құрылтайдың үшінші отырысы Атырау қаласында, тарихи маңызы бар жер – көне Сарайшық қаласының маңында өтті. Құрылтайды тарихи орындарда өткізу – тарихқа, ұлттық мұраға деген құрметтің белгісі.
Ұлттық құрылтай жұмысының негізгі форматтары
1. Ұлттық құрылтай тиімді жұмыс істеуі үшін тұрақты түрде жұмыс отырыстары өткізіледі, сондай-ақ оның қызметі өзара қарым-қатынастың жаңа форматтарын қамтып, кеңейіп келеді. Осы жұмыс аясында өңірлерге сапарлар ұйымдастырылып, құрылтайдың жұмыс топтары түрлі сала өкілдерімен белсенді араласып, азаматтық тұжырымды орнықтыруға ықпал етеді.
2. Ұлттық Құрылтайдың қорытынды отырысынан кейін негізгі басымдықтар мен өзекті мәселелер жөніндегі жұмыс үздіксіз жалғасып келеді. Президент Қ.К. Тоқаев тұрақты түрдеқұрылтай мүшелері арасындағы экономикалық, мәдени және қоғамдық-саяси сала өкілдерімен кездесу өткізіп тұрады.
3. Мұндай тәсіл биліктің Ұлттық құрылтайды жай ғана кеңесші орган ретінде емес, тиімді сарапшылар алаңы ретінде қарастыратынын көрсетеді. Құрылтай қатысушылары мемлекеттік бюрократиядан тыс болғанымен, тың идеяларды дамытып, ел үшін стратегиялық маңызы бар жобаларды жүзеге асыруға зор үлес қосып келеді.
4. Мемлекет басшысының құрылтай мүшелерімен өткізген кездесулері мемлекеттік саясатты күшейтудің және өзекті мәселелердің тиімді шешімдерін табудың стратегиялық бағытын айқын көрсетеді. Ашық диалог пен тұрақты талқылар мемлекеттік құрылымдар мен қоғам арасындағы өзара іс-қимылды нығайтады, ұлттық саясаттың негізгі бағыттарын дәйекті түрде дамытуға ықпал етеді.
5. Құрылтай мүшелерінің Президентпен тұрақты түрде кездесуі, Мемлекеттік кеңесші мен министрлер деңгейіндегі жиындардың ұйымдастырылуы, сондай-ақ заң жобалары бойынша жұмыс секциялары мен топтардың құрылуы ұйымдастыру жұмыстарыкешенді түрде жолға қойылғанын көрсетеді. Бұл шаралар биліктің әртүрлі деңгейлеріндегі іс-қимылды үйлестіруде және алға қойылған міндеттердің тиімді орындалуында маңызды рөл атқарды.
6. YouTube желісінде «Quryltai Suhbat» жобасы жарық көрді, онда құрылтай мүшелері мен қоғам қайраткерлері осы орган жұмысының негізгі аспектілері мен оның қоғамға әсері туралы пікір білдіреді. Құрылтай қызметін бұқаралық ақпарат құралдарында, соның ішінде «Хабар» телеарнасы мен «Khabar NEWS» YouTube арнасында белсенді түрде көрсету халықтың хабардар болуына және мемлекет пен қоғам арасындағы өзара іс-қимылдың ашықтығынына ықпал етеді. «Quryltai Suhbat» шығарылымдары Apple Podcasts және Google Podcasts платформаларына жүктелген, бұл үлкен аудиторияны кеңейтіп, Ұлттық құрылтайдың қызметі туралы ақпарат алу жолын жеңілдетеді.
7. Ұлттық құрылтайдың Instagram (@Ulttyq_quryltai), Facebook, Telegram және TikTok (Ұлттық құрылтай) желілеріндегі ресми парақшалары азаматтарды жиналыстар, бастамалар мен қабылданған шешімдер туралы жедел хабардар етуге арналған. Бұл платформалар өзекті ақпаратты жариялап қана қоймай, сонымен қатар азаматтарға ашық диалог құрып, пікір жазуға және идеялар ұсынуға мүмкіндік береді.
8. Жарияланымдардың интерактивті форматы, оның ішінде мәтін түріндегі посттар мен бейнематериалдар құрылтай қызметін көрнекі әрі қолжетімді етеді. Құрылтай мүшелері азаматтардың мемлекеттік процестерге араласуы мен ұлттық саясатты қалыптастырудың маңызын көрсетіп, цифрлық платформалар арқылы халықпен белсене байланыс орнатады.
Ұлттық құрылтайдың үшіншіотырысы
1. Ұлттық Құрылтайдың III отырысында Мемлекетбасшысы Қазақстанның тұрақты дамуының негізіболатын ұлттық құндылықтарды атап өтті. Оларға: тәуелсіздік пен отаншылдық, бірлік пен ынтымақ, әділдік пен жауапкершілік, заң мен тәртіп, еңбекқорлық пен кәсібилік, жасампаздық пен жаңашылдық жатады.
2. Елдің идеологиялық бағытын қалыптастыру жүйені неғұрлым әділ, ашық және бәсекеге қабілетті етуді көздейтін нақты құндылықтарға негізделеді. Бұл құндылықтар қазіргі таңдағы қазақ қоғамы дүниетанымының бірегейлігін көрсетеді. Президент ұлттық құндылықтарды қуаттай отырып, «Әділетті Қазақстан – Адал азамат – Озық ойлы ұлт» үштағанына тұжырымдалған ел болашағына деген стратегиялық көзқарасын айқындады.
3. Халық бірлігі мен ынтымағына ерекше көңіл бөлінеді. Осы орайда Президент қоғамда пікірталас тудырып отырған бірнеше маңызды тақырыпқа тоқталды:
• Тарих – бірліктің негізі. Қазақстан тарихын объектив түрде зерттеу қажет. Тарихтағы олқылықтардың орнын толтырып, мәдени мұраны сақтау маңызды.
• Екінші дүниежүзілік соғыс батырларына құрмет – Қазақстанның тарихи жадының маңызды бөлігі. Қазақстандық жауынгерлердің ерліктерін зерделеу, олар туралы кітаптар шығару, көшелер мен қоғамдық нысандарға олардың есімдерін беру жұмыстары жалғасатын болады. Сондай-ақ батырлардың ел үшін сіңірген еңбегі бағаланып, «Халық Қаһарманы» құрметті атағы беріледі.
• Бір жағынан, жат дәстүрлерді, соның ішінде ЛГБТ насихатын таңуды, екінші жағынан – азаматтарды алалау пен тұрмыста зорлық-зомбылық жасауды, соның ішінде қыз алып қашу сияқты шектен шығуды болдырмау маңызды.
• Қазақстан түркі халықтарының дәстүрлі діни көзқарасы сунниттік бағыттағы ханафи мәзһабына сүйенеді. Жат радикалды діни ағымдарды, халқымыздың салтында жоқ киім үлгілерін таңуға жол берілмейді.
• Ғалымдар, жазушылар, қоғам қайраткерлері дау тудырмай, ел бірлігін нығайтуға атсалысу керек. Жастарға дұрыс бағыт-бағдар беру керек.
4. Мемлекет басшысы Ұлттық құрылтайдың III отырысында сөйлеген сөзінде қоғам бірлігі пен ынтымағын нығайту керек екеніне назар аударды. Оның үндеуі – жасампаздық, бір-бірімізге қолдау көрсету, жауапкершілікті өз мойнымызға алып, елеулі бастамаларды жүзеге асыру. Президент бизнестің қоғамдық жауапкершілігіне ерекше тоқталды: кәсіпкерлерге мектептер, ауруханалар, кітапханалар, спорт нысандары және басқа да маңызды инфрақұрылымдардың құрылысына инвестиция құю арқылы еліміздің дамуына белсенді араласу керек деп үндеу жолдады.
5. Мемлекет басшысы қоғамға қауіпті бес кесел – нашақорлық, құмар ойын, зорлық-зомбылық, вандализм және ысырапшылдықпен күреске ерекше көңіл бөлді. Осы жұмыс аясында Парламент Ұлттық құрылтай мүшелерімен бірлесе отырып, есірткі бизнесіне бақылауды күшейтуге, ойын бизнесін реттеуге, әйелдер мен балалардың құқығын қорғауға, вандализмге қарсы тұруға бағытталған 9 заң қабылдады. Бұл шаралар «Заң мен тәртіп» қағидасына сай келеді.
6. Қазақстан халықаралық аренада «күштінің заңы» емес, «заңның күші» қағидатын ұстанады жәнеелдерді «бірінші сорт», «екінші сорт» деп бөлусаясатын қолдамайды. Еліміздің сыртқы саясаттағыбасымдықтарына Орталық Азиядағы интеграциянынығайту, түркі мемлекеттерінің ынтымақтастығыжәне Қазақстанды Еуразияның негізгі транзиттікхабына айналдыру кіреді.
7. 7. III отырыс барысында Ұлттық құрылтаймүшелері қоғамды нығайтуды, ғылым мен мәдениетті, экономика мен әлеуметтік саясаттыдамытуды көздейтін 150-ге жуық бастаманы ортағасалды. Құрылтай мүшелері – әртүрлі аймақтар мен қызмет саласының өкілдері қазақстандықтар үшін аса маңызды мәселелерді көтеріп жүр. Айтылғанбастамалардың 40-тан астамы Мемлекетбасшысының тікелей тапсырмаларының өзегіне айналды. Бұл азаматтардың сындарлыұсыныстарының практикалық маңызы бар екенінжәне мемлекеттік стратегияның бір бөлігінеайналғанын көрсетеді.
8. Ұлттық құрылтайдың жай ғана пікірталас алаңыемес, тиімді шешімдер қабылдау тетігі екенін атапөткен жөн. Құрылтай мүшелері мәселелерді көтеріпқана қоймай, оны шешудің нақты жолдарынұсынады. Бірлескен күш-жігердің арқасында тиімдішешімдер әзірленіп, кейін практикалық қолданысқаенгізіледі.
9. 2024 жылғы Ұлттық құрылтай отырысының негізгіерекшелігі – өзекті мәселелерді кеңірек қамтуғамүмкіндік берген экономика және әлеуметтік саясатбөлімін енгізу. Бұл биліктің қоғамның қазіргіталаптарын тыңдауға және ескеруге дегенұмтылысын көрсетеді.
Ұлттық құрылтай жұмысының қорытындысы
1. Өзінің үш жылдық жұмысында Ұлттық құрылтай қоғамды нығайтуға бағытталған идеяларды ұсынып, стратегиялық қадамдарды әзірлейтін негізгі институт ретінде қалыптасты. Оның дамуы мен нақты бастамаларды жүзеге асыруы өзектілігін дәлелдеп қана қоймай, азаматтық қоғамның күткенінен әлдеқайда асып түсіп, құрылтайды әлеуметтік және саяси маңызды мәселелерді шешуге арналған тиімді алаңға айналдырды. Бұл орган мемлекеттік саясатты қалыптастыру мен жүзеге асыруға әсер ету қабілетін нақты көрсетті, осылайша ұлттық даму құрылымындағы өз рөлін нығайтты.
2. Ұлттық құрылтай заң шығару тұрғысынан бастамаларды жүзеге асыру, биліктің әртүрлі деңгейлері арасында мүдделерді үйлестіру, мәдени сананы дамыту, қоғамға жат құбылыстардың алдын алу және жою, инфрақұрылымдық өзгерістер жасау, сондай-ақ тіл және білім саласындағы бастамаларды іске асыру бойынша жұмыс жүргізді.
3. Ұлттық құрылтай қазіргі қоғамдық мәселелерді қозғайтын заң жобаларын талқылау және ілгерілету үшін негізгі алаңға айналды. Жалпы алғанда, Президент тапсырмаларын орындау аясында Ұлттық құрылтайда маңызды нәтижелерге қол жеткізілді, оның ішінде мына салалар бойынша 10 заң жобасы әзірленді:
1. «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кинематография, мәдениет және мерекелер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заң. Осы Заң аясында 25 қазан – Республика күні ұлттық мереке болып белгіленді. Сондай-ақ ұлттық фильмдер шығару, фильмдерге дубляж жасау және кинематография саласына субсидия төлеуді тікелей қаржыландыру тетіктері енгізілді. Заңға Мемлекет басшысы 2022 жылғы 29 қыркүйекте қол қойды.
2. «Қазақстанның Халық жазушысы» атағын қайтаруды көздейтін «Қазақстан Республикасының мемлекеттік наградалары туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер енгізу туралы» Заң. Мемлекет басшысы 2023 жылғы 16 қазанда қол қойды.
3. Әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері бойынша түзетулер. Тұрмыстағы зорлық-зомбылықты криминализациялау, балаларға қатысты зорлық-зомбылықтың барлық түріне жазаны күшейту (педофилия үшін өмір бойына бас бостандығынан айыру) және тұрмыстағы зорлық-зомбылықтың алдын алу шараларының тұтас кешені. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 15 сәуірде қол қойды.
4. Вейптер мен түтінсіз темекі өнімдеріне тыйым салу жөніндегі түзетулер. Электрондық темекі түрлерін (вейптер) әкелуге, өндіруге, сатуға және таратуға заңнамалық түрде толығымен тыйым салу. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 19 сәуірде қол қойды.
5. Мемлекеттік наградалар туралы өзгерістер. «Айбын» орденінің дәрежелеріне Ұлы Отан соғысы батырларының есімдері берілді (Сағадат Нұрмағамбетов, Бауыржан Момышұлы, Рақымжан Қошқарбаев). Жаңа модельдегі алғашқы марапаттар 2024 жылғы 6 мамырда табыс етілді. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 26 сәуірде қол қойды.
6. Ономастика мәселелері бойынша түзетулер. Енді барлық атауды өзгерту және беруалдымен орталық уәкілетті орган келісуі керек. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 5 шілдеде қол қойды.
7. Нышандарды бірыңғай стандартқа келтіру жөніндегі түзетулер. Өңірлік рәміздерді әкімдік мемлекеттік рәміздерді пайдалану мәселелері жөніндегі уәкілетті орган бекіткен ережелерге сай әзірлейді, оны мәслихат бекітеді. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 5 шілдеде қол қойды.
8. Ойын бизнесі, лотерея және лотерея қызметі мәселелері бойынша түзетулер. Саны шамамен 3,5 миллион құрайтын Борышкерлердің бірыңғай тізіміне енген тұлғаларға қатысты шектеу шараларын енгізу, Мемлекеттік қызметшілерге құмар ойындарын ойнауға тыйым салу. Букмекерлік кеңселер мен тотализаторлардың сыртқы жарнамасына, сондай-ақ ұялы телефонға жарнамасы бархабарламалар жіберуге тыйым салынды. Шетелдік букмекерлік кеңселердің, лицензиясы жоқ тотализаторлардың және онлайн казинолардың интернет ресурстарына толық тыйым салынды. Лудоманиядан зардап шегетін азаматтарды оңалту үшін бірқатар шара қолға алынды. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 8 шілдеде қол қойды.
9. Вандализм және табиғи нысандарды қорғау жөніндегі түзетулер. Вандализмге жататын: қоғамдық аумақтарды ластағаны үшін; бөтеннің мүлкін қасақана жойғаны немесе бүлдіргені үшін; тарих-мәдениетескерткіштерін, табиғат кешендерін, сондай-ақ ерекше тарихи, ғылыми, өнер немесе мәдени құндылығы бар заттарды немесе құжаттарды қасақана жойғаны немесе бүлдіргені үшін жауапкершілік күшейді. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 8 шілдеде қол қойды.
10. Құрметті атақтар бойынша түзетулер. Мемлекеттік наградалар жүйесіне 9 жаңа құрметті атақ қосылды (қолданыстағы 6 құрметті атаққа қосымша). Ғалымдар мен өнертапқыштарға, инженерлерге, сәулетшілер мен құрылысшыларға, кеншілерге, геологтерге, өнеркәсіп, көлік, ауыл шаруашылығы және су шаруашылығы саласы қызметкерлеріне арналған құрметті атақтар қосылды. Мемлекет басшысы 2024 жылғы 30 желтоқсанда қол қойды.
11. Есірткі өндірушілері мен жеткізушілердіңжауапкершілігін саралау жөніндегі түзетулер. Бұл қылмысты алғаш рет жасаған қарапайым есірткі жеткізушілер немесе «есірткі сатушылар» деп аталатындар үшін жаза жеңілдетілді. Сонымен қатар есiрткi заттарын өндiру мен өткiзудi ұйымдастырғаны үшiн қылмыстық жауапкершілікті, оның iшiнде өмiр бойына бас бостандығынан айыруды қоса алғанда, қатайтатын нормалар енгiзiлдi. Синтетикалық есірткі компоненттерінің заңсыз айналымы үшін де қылмыстық жауапкершілік енгізілді. Мемлекет басшысы 2025 жылғы 2 қаңтарда қол қойды.
12. Археология саласындағы түзетулер. Археологиялық қызметті ретке келтіру және археология саласындағы заңнаманы жетілдіру, оның ішінде лицензиялауды оңтайландыруды және заңсыз археологиялық қазбалар үшін жазаны қатайтуды көздейді. Мәжіліс комитеті 2025 жылғы 29 қаңтарда жұмысқа қабылдады.
4. Жалпы алғанда, Ұлытау қаласында өткен отырыстың нәтижесінде 42 ұсыныс қарастырылды. Түркістан қаласындағы екінші отырыста 106 бастаманың қабылданды, ал Атырау қаласындағы үшінші отырыста 149 бастама қаралды. Бұл шаралар Ұлттық құрылтай хатшылығының тұрақты бақылауында, олар бастамалардың дұрыс жүзеге асырылуын бақылайды.
5. Барлық ұсынысты Ұлттық құрылтайдың хатшылығы біріктіріп, құзырлы органдармен бірге қосымша қарастырады. Сонымен қатар құрылтай мүшелері заң жобалары мен мемлекеттік органдарда құрылған комиссияларға сарапшы ретінде шақырылады. Осылайша, Ұлттық құрылтай аясындағы жұмыс жүйелі түрде, үздіксіз жүргізіледі.
6. Ұлттық құрылтай азаматтардың ұсыныстарын жинау үшін әртүрлі коммуникация форматтарын пайдалана отырып, өзін ашық және тиімді диалог алаңы ретінде танытты. Ұлттық құрылтай елдіңқоғамдық өмірінің дәстүрлі элементіне айналды.
7. Ұлттық құрылтай мүшелері көптеген қоғамдықмаңызы бар жобаға қатысып, соның ішіндеотбасындағы зорлық-зомбылыққа, вейптергетыйым салу, лудомания және нашақорлықмәселелері бойынша заң жобаларын әзірлеугеатсалысты. Сонымен қатар құрылтай мүшелеріҚазақстан тарихы туралы жеті томды әзірлеуге, киноиндустрия мен кітап баспасын дамытуға қатысты бастамаларға белсенді араласып жүр.
8. Ұлттық құрылтай қызметінің маңыздыаспектілерінің бірі – азаматтардың әл-ауқатынарттыруды және өмір сүру сапасын жақсартуды көздейтін бастамалар. Соның бір жолы – жаппай кәсіпкерлік. Мысалы, Жастар саясаты тұжырымдамасы аясында жас кәсіпкерлер үшін жылдық 2,5% жеңілдікпен несие енгізілді, бұлбастама жастарға өз бизнесін ашуға мүмкіндік беретін несиелерді қолжетімді етеді. Мұндай шаралардың енгізілуі жастарды қолдаудың жәнеолардың ел экономикасының дамуына қосар үлесінің маңызды екенін көрсетеді.
9. 2024 жылғы қаңтардан бастап креативті индустрияның 40 түрі үшін арнайы жеңілдікпенсалық режимі енгізілді. Бүгінгі таңда республика бойынша 10 креативті орталық пен хаб ашылды. Креативті индустриялар қоры құрылуда. Креативті индустрия өкілдері үшін арнайы салық жеңілдіктерін енгізу осы секторды дамытуға және инвестиция тартуға себеп болады.
10. Еңбек адамдарының Қазақстанның дамуына, гүлденуіне және әл-ауқатына қосар үлесіне айрықша назар аударылады. Әділ әрі жасамапаз еңбек қазақстандықтардың негізгі құндылығы болуға тиіс. Осы бағытта Ұлттық құрылтай мүшелерінің қолдауымен 2023-2025 жылдарға арналған еңбек құндылығы идеологиясын қоғамда насихаттау кешенді жоспары қабылданды, Еңбек күнін тойлаудың жаңа тәсілдері пайда болды, сондай-ақ «Еңбекке баулу» пәні енгізілді. Бұл шаралар еңбек машықтары мен кәсібилікті дамытуды, сондай-ақ еңбекке деген құрметті қалыптастыруды және еңбек адамдарының қоғамдағы мәртебесін арттыруды көздейді.
11. Мемлекеттік наградалар жүйесіне (қазіргі 6 құрметті атаққа) тағы 9 жаңа құрметті атақ қосылды. Бұл құрметті атақтар ғалымдар мен өнертапқыштарға, инженерлерге, архитекторлар мен құрылысшыларға, кеншілер мен шахтерлерге, геологтерге, өнеркәсіп, көлік, ауылшаруашылығы және су саласы мамандарына беріледі.
12. Ақпараттық технологиялар қарқынды дамып жатқан кезеңде азаматтардың медиа кеңістіктегіқауіпсіздігі стратегиялық маңызға ие. Сондықтан2023-2025 жылдарға арналған Қазақстанның Ақпараттық доктринасын іске асыру жөніндегі іс-қимыл жоспары бекітілді. Бұл шара –ақпараттық саясаттың мақсаттарына қол жеткізудің маңызды құралы, ол іс-қимылдарды жүйелеуді және осы бағытта күш-жігерді үйлестіруді қамтамасыз етеді. Сонымен қатарбалаларды зиянды контенттен, кибербуллингтен және басқа да ақпараттық қауіптерден қорғауға бағытталған «Балалар – интернет – медиа қауіпсіздік» Жол картасы қабылданды.
13. Сондай-ақ 2024-2026 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында волонтерлікті дамыту және қолдау жөніндегі Жол картасы қабылданды. Волонтерлікті қолдау азаматтық қоғамның дамуына ықпал етеді, өйткені волонтерлер түрлі қоғамдық және қайырымдылық бастамаларға белсенді қатыса отырып, азаматтардың қоғамдық мәселелерді шешуге деген сенімін және белсенділігін арттыруға көмектеседі. Жол картасының қабылдануы мемлекеттік органдар мен азаматтардың әлеуметтік мәселелерді шешу үшін бірге жұмыс істеуге дайын екендігін көрсетеді.
14. Аналитикалық және зерттеу ұйымдары жаңа білім мен технологияларды жасау саласында маңызды рөл атқарады, олар медицина, технология, экономика және басқа да салаларда қолданылуы мүмкін. Осыған орай, Ұлттық құрылтай мүшелерінің ұсыныстары негізінде аналитикалық және зерттеу ұйымдарын дамыту жөніндегі Жол картасы қабылданды. Бұл қадамды инновацияларды ынталандыруға, білім—ғылымды дамытуға және қоғам мен экономикадағы өзекті мәселелерді шешуге бағытталған маңызды шара деуге болады.
15. Әкімшілік-аумақтық реформалар аясында 2023 жылғы 28 желтоқсандағы Мемлекет басшысының «Қазақстан Республикасының әкімшілік—аумақтық құрылысының кейбір мәселелері туралы» Жарлығымен Шығыс Қазақстан облысы мен Абай облысында жаңа аудандар қалпына келтіріліп, құрылды. Аталған облыстарда жаңа аудандардың қалпынакелтірілуі мен құрылуы аймақ тұрғындарының нақты қажеттіліктерін ескере отырып, тиімді басқаруға, олардың әлеуетін арттыруға және жергілікті тұрғындардың өмір сүру сапасын жақсартуға ықпал етуі мүмкін.
16. Ұлттық құрылтай мүшелері Қазақстандағы әлеуметтік-мәдени дамуға, білім беру саласына, ұлттық және мәдени мұраны сақтауға ерекше көңіл бөледі. Атап айтқанда, ұзақмерзімді кезеңге арналған тіл саясатын дамыту Концепциясын бекіту елде көптілділікті қолдауға және дамытуға, сондай-ақ қазақ тілін сақтау мен қолданыс аясын кеңейтуге ықпал етеді. Сонымен қатар «Қазақстан тарихы ежелгі заманнан бүгінге дейін» атты 7 томдық академиялық басылымды әзірлеу елдің тарихи мұрасын сақтауға және елдің өткен тарихы туралы білімнің қолжетімді болуы үшін маңызды. «Біртұтас тәрбие бағдарламасын» әзірлеу, «Балалар кітапханасы» бағдарламасын бекіту және 1770 кітаптан тұратын көркем әдебиет тізімін жасақтаумәдениетті дамытуға және, әсіресе, жас ұрпақтың құндылықтарын қалыптастыруға ықпал етеді.
17. «Ауыл – ел бесігі» жобасын жүзеге асыру аясында ауылдық аймақтардағы өмір сүру сапасын жақсарту, әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымды жаңғырту басты басымдыққа ие. «Ауыл – ел бесігі» жобасын іске асыру өңірлерді бірдей дамытуға, ауылдық аймақтардың әлеуметтік-экономикалық әлеуетін нығайтуға және қалаға көшу ағынын азайтуға ықпал етеді.
18. Сондай-ақ Ұлттық құрылтай мүшелерінің елдің мәдениет пен интеллектуалдық әлеуетін нығайтуды көздейтін бастамаларын атап өту керек. Мәселен, «Кинематография туралы» Заңға енгізілген түзетулер мен фильмдерді мониторингтеу үшін бірыңғай ақпараттық жүйенің құрылуы (пилоттық режимде 60-қа жуық кинотеатр қосылды) киноиндустрияны дамытуға және өндірілетін фильмдердің сапасын арттыруға ықпал етеді.
19. «Әзірет Сұлтан» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығына «Ұлттық» мәртебесінің берілуі Қазақстанның тарихи және мәдени мұраларының маңызын арттырады.
20. Яссауитану ғылыми орталығының жұмыс тұжырымдамасын және үшжылдық жұмыс жоспарын әзірлеу ғылыми зерттеулердің дамуына және білім алмасуға ықпал етеді. Сонымен қатар «Қазақстанның Халық жазушысы» атағы қайтарылды, бұл жазушылардың ұлттың рухани дамуындағы ерекше рөлін айшықтайды.